Προσφιλείς αδελφοί και αδελφές,
Η Τεσσαρακοστή είναι καιρός ευνοϊκός προσωπικής και κοινοτικής ανανέωσης που μας οδηγεί στο Πάσχα του Ιησού Χριστού, ο οποίος πέθανε και αναστήθηκε. Για τη σαρακοστιανή πορεία του 2022 θα μας κάνει καλό να στοχαστούμε πάνω στην προτροπή του αποστόλου Παύλου προς τους Γαλάτες: «Ας μην κουραζόμαστε να κάνουμε το καλό, διότι αν δεν αποκάνουμε, θα θερίσουμε στον καιρό του. Οπότε, όσο έχουμε καιρό, ας κάνουμε το καλό σε όλους» (Γαλ. 6,9-10α).
1. ΣΠΟΡΑ ΚΑΙ ΘΕΡΙΣΜΟΣ
Σ’ αυτό το εδάφιο ο Απόστολος αναφέρεται στην εικόνα της σποράς και του θερισμού, τόσο αγαπητής στον Ιησού (πρβλ. Μτ 13). Ο Άγ. Παύλος μιλάει για έναν «καιρό»: μια περίοδο ευνοϊκή για να σπείρει κανείς το καλό ενόψει ενός θερισμού. Τι είναι για μας αυτός ο ευνοϊκός καιρός; Ασφαλώς είναι η Τεσσαρακοστή, αλλά είναι και ολόκληρη η γήινη ύπαρξή μας, της οποίας η Τεσσαρακοστή είναι κατά κάποιον τρόπο μια εικόνα. [1] Στη ζωή μας πολύ συχνά υπερισχύουν η απληστία και η υπερηφάνεια, η επιθυμία να κατέχουμε, να συσσωρεύουμε και να καταναλώνουμε, όπως δείχνει ο ανόητος της ευαγγελικής παραβολής, ο οποίος θεωρούσε τη ζωή του ασφαλισμένη και ευτυχισμένη εξαιτίας της μεγάλης σοδειάς που συσσώρευσε στις αποθήκες του (πρβλ. Λκ 12,16-21). Η Τεσσαρακοστή μας καλεί στη μεταστροφή, να αλλάξουμε νοοτροπία, έτσι ώστε η ζωή να στηρίζει την αλήθεια και την ομορφιά της, όχι τόσο στο να έχουμε όσο στο να δίνουμε, όχι τόσο στο να συσσωρεύουμε όσο στο να σπέρνουμε το καλό και να μοιραζόμαστε.
Ο πρώτος γεωργός είναι ο ίδιος ο Θεός, που με γενναιοδωρία «συνεχίζει να σπέρνει μέσα στην ανθρωπότητα σπόρους καλοσύνης» (Εγκ. Fratelli tutti, 54). Κατά την Τεσσαρακοστή καλούμαστε να απαντήσουμε στο δώρο του Θεού υποδεχόμενοι τον Λόγο του «ζωντανό και ενεργό» (Εβρ. 4,12). Η σταθερή ακρόαση του Λόγου του Θεού κάνει να ωριμάζει μια πειθήνια υπακοή στην ενέργειά του (πρβλ. Ιακ 1,21), που καθιστά γόνιμη τη ζωή μας. Εάν ήδη αυτό μας χαροποιεί, ακόμη μεγαλύτερη όμως είναι η κλήση να είμαστε «συνεργάτες του Θεού» (1Κορ 3,9), κάνοντας καλή χρήση του παρόντος καιρού (πρβλ. Εφ 5,16) για να σπείρουμε και εμείς ενεργώντας το καλό. Αυτή η κλήση να σπέρνουμε το καλό δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα βάρος, αλλά ως μια χάρη με την οποία ο Δημιουργός μάς θέλει ενεργά ενωμένους στη γόνιμη μεγαλοσύνη του.
Και ο θερισμός; Μήπως όλη η σπορά δεν γίνεται ενόψει της σοδειάς; Ασφαλώς. Ο στενός δεσμός ανάμεσα στη σπορά και τη σοδειά τονίζεται από τον ίδιο τον απόστολο Παύλο, που βεβαιώνει: «αυτός που σπέρνει με φειδώ, με φειδώ και θα θερίσει, και αυτός που σπέρνει με αφθονία, θα θερίσει επίσης με αφθονία» (2 Κορ 9,6). Αλλά για ποια σοδειά πρόκειται; Ένας πρώτος καρπός του καλού που σπάρθηκε βρίσκεται σ’ εμάς τους ίδιους και στις καθημερινές μας σχέσεις, ακόμη και μέσα στις πιο μικρές χειρονομίες καλοσύνης. Για τον Θεό καμία πράξη αγάπης, όσο μικρή κι αν είναι, και κανένας «γενναιόδωρος κόπος» δεν πάνε χαμένα (πρβλ. Απ. Παραίν. Evangelii Gaudium, 279). Όπως το δέντρο αναγνωρίζεται από τους καρπούς (πρβλ. Μτ 7,16.20), έτσι και η ζωή η γεμάτη από καλά έργα είναι φωτεινή (πρβλ. Μτ 5,14-16) και φέρνει το άρωμα του Χριστού στον κόσμο (πρβλ. 2 Κορ 2,15). Το να υπηρετούμε τον Θεό, ελεύθεροι από την αμαρτία, κάνει να ωριμάζουμε καρπούς εξαγιασμού για τη σωτηρία όλων (πρβλ. Ρωμ 6,22).
Στην πραγματικότητα, μας έχει δοθεί να βλέπουμε μόνο κατά ένα μέρος τον καρπό όσων σπέρνουμε διότι, σύμφωνα με την ευαγγελική παροιμία, «άλλος σπέρνει και άλλος θερίζει» (Ιω 4,37). Ακριβώς σπέρνοντας για το καλό του άλλου συμμετέχουμε στη μεγαλοσύνη του Θεού: «Είναι μεγάλη ευγένεια ψυχής να είμαστε ικανοί να ξεκινήσουμε διαδικασίες, τους καρπούς των οποίων θα δρέψουν άλλοι, έχοντας την ελπίδα στη μυστική δύναμη του αγαθού που σπέρνεται» (Εγκ. Fratelli tutti, 196). Το να σπέρνουμε το καλό για τους άλλους μας απελευθερώνει από τις στενοκέφαλες λογικές του προσωπικού κέρδους, και παρέχει στην ενέργειά μας την ευρεία πνοή της δωρεάς, εισάγοντάς μας στον θαυμάσιο ορίζοντα των ευμενών σχεδίων του Θεού.
Ο Λόγος του Θεού διευρύνει και ανυψώνει ακόμη περισσότερο το βλέμμα μας: μας αναγγέλλει ότι ο θερισμός ο πιο αληθινός είναι ο εσχατολογικός, της τελευταίας ημέρας, της ανέσπερης ημέρας. Ο τελικός καρπός της ζωής μας και των ενεργειών μας είναι ο «καρπός για την αιώνια ζωή» (Ιω 4,36), που θα είναι «θησαυρός μας στους ουρανούς» (Λκ 12,33· 18,22). Ο ίδιος ο Ιησούς χρησιμοποιεί την εικόνα του σπόρου που πεθαίνει μέσα στη γη και καρποφορεί, για να εκφράσει το μυστήριο του θανάτου και της αναστάσεώς του (πρβλ. Ιω 12,24)· και ο Άγ. Παύλος την ξαναπαίρνει για να μιλήσει για την ανάσταση του σώματός μας: «Σπέρνεται φθαρτό, ανασταίνεται άφθαρτο. Σπέρνεται άδοξο, ανασταίνεται ένδοξο. Σπέρνεται αδύνατο, ανασταίνεται δυνατό. Σπέρνεται σώμα ζωικό, ανασταίνεται σώμα πνευματικό» (1 Κορ 15,42-44). Αυτή η ελπίδα είναι το μεγάλο φως που φέρνει ο αναστημένος Χριστός στον κόσμο: «Εάν μόνο γι’ αυτήν εδώ τη ζωή ελπίσαμε στον Χριστό, τότε είμαστε οι πιο αξιοθρήνητοι απ’ όλους τους ανθρώπους. Τώρα, όμως, ο Χριστός αναστήθηκε, απαρχή των νεκρών» (1 Κορ 15,19-20), ώστε όσοι είναι ενδόμυχα ενωμένοι μαζί του στην αγάπη «με ένα θάνατο όμοιο με τον δικό του» (Ρωμ 6,5), να είναι επίσης ενωμένοι με την ανάστασή του για την αιώνια ζωή (πρβλ. Ιω 5,29): «Τότε οι δίκαιοι θα λάμψουν σαν τον ήλιο στη βασιλεία του Πατέρα τους» (Μτ 13,43).
2.«ΑΣ ΜΗΝ ΚΟΥΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΟ ΚΑΛΟ»
Η ανάσταση του Χριστού εμψυχώνει τις επίγειες ελπίδες με τη «μεγάλη ελπίδα» της αιώνιας ζωής και εισάγει, ήδη από τώρα μέσα στον παρόντα χρόνο, τον σπόρο της σωτηρίας (πρβλ. Βενέδικτος 16ος, Εγκ. Spe salvi, 3· 7). Εμπρός στην πικρή απογοήτευση για τόσα όνειρα τσακισμένα, εμπρός στις ανησυχίες για τις προκλήσεις που επελαύνουν, εμπρός στην αποθάρρυνση για τη φτώχεια των μέσων μας, ο πειρασμός είναι να κλειστούμε στον ατομικιστικό εγωισμό μας και να καταφύγουμε στην αδιαφορία προς τα βάσανα του άλλου. Στην πραγματικότητα, ακόμη και οι καλύτερες δυνάμεις είναι περιορισμένες: «Ακόμα και οι νέοι κουράζονται κι εξασθενούν, τα παλικάρια τα γερά σκοντάφτουνε και πέφτουν» (Ησ 40,30). Αλλά ο Θεός «στους κουρασμένους δίνει δύναμη, στεριώνει τους αδύνατους. […] Εκείνοι που στον Κύριο ελπίζουν, ανανεώνουν τις δυνάμεις τους· φτερά αποκτούνε σαν του αϊτού, τρέχουν χωρίς να εξασθενούν, βαδίζουνε δίχως και ν’ αποσταίνουν» (Ησ 40,29.31). Η Τεσσαρακοστή μάς καλεί να θέσουμε την πίστη μας και την ελπίδα μας στον Κύριο (πρβλ. 1 Πετ 1,21), διότι μόνο με το βλέμμα προσηλωμένο στον Ιησού Χριστό τον αναστημένο (πρβλ. Εβ12,2) μπορούμε να δεχτούμε την προτροπή του Αποστόλου: «Ας μην κουραζόμαστε να κάνουμε το καλό» (Γαλ 6,9).
Ας μην κουραζόμαστε να προσευχόμαστε. Ο Ιησούς δίδαξε ότι είναι αναγκαίο «να προσευχόμαστε πάντοτε, χωρίς ποτέ να κουραζόμαστε» (Λκ 18,1). Έχουμε ανάγκη να προσευχόμαστε διότι έχουμε ανάγκη τον Θεό. Το να νιώθουμε αυτάρκεις είναι μια επικίνδυνη πλάνη. Αν η πανδημία μας έκανε να αγγίξουμε με το χέρι την προσωπική και κοινωνική ευπάθειά μας, αυτή η Τεσσαρακοστή ας μας επιτρέψει να διαπιστώσουμε την ενίσχυση της πίστεως στον Θεό, χωρίς την οποία δεν μπορούμε να έχουμε σταθερότητα (πρβλ. Ησ 7,9). Κανείς δεν σώζεται μόνος, διότι είμαστε όλοι μέσα στην ίδια βάρκα, ανάμεσα στις καταιγίδες της ιστορίας· [2] αλλά κυρίως κανείς δεν σώζεται χωρίς Θεό, διότι μόνο το πασχαλινό μυστήριο του Ιησού Χριστού δίνει τη νίκη πάνω στα σκοτεινά νερά του θανάτου. Η πίστη δεν μας απαλλάσσει από τις ταλαιπωρίες της ζωής, αλλά επιτρέπει να τις διαβούμε ενωμένοι με τον Θεό εν Χριστώ, με τη μεγάλη ελπίδα που δεν απογοητεύει και της οποίας εγγύηση είναι η αγάπη που ο Θεός εξέχυσε μέσα στις καρδιές μας διά του Αγίου Πνεύματος (πρβλ. Ρωμ 5,1-5).
Ας μην κουραζόμαστε να ξεριζώνουμε το κακό από τη ζωή μας. Η σωματική νηστεία, στην οποία μας καλεί η Τεσσαρακοστή, ας ενισχύσει το πνεύμα μας για τον αγώνα κατά της αμαρτίας. Ας μην κουραζόμαστε να ζητούμε συγχώρεση στο Μυστήριο της Μετάνοιας και της Συμφιλίωσης, γνωρίζοντας ότι ο Θεός ποτέ δεν κουράζεται να συγχωρεί. [3] Ας μην κουραζόμαστε να αγωνιζόμαστε κατά της άτακτης επιθυμίας, εκείνης της ευπάθειας που ωθεί προς τον εγωισμό και προς κάθε κακό, βρίσκοντας κατά τη διάρκεια των αιώνων οδούς διά των οποίων να κατακρημνίσει τον άνθρωπο στην αμαρτία (πρβλ. Εγκ. Fratelli tutti, 166). Μία από αυτές τις οδούς είναι ο κίνδυνος εξάρτησης από τα ψηφιακά media, που φτωχαίνει τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Τεσσαρακοστή είναι καιρός ευνοϊκός για να αντιπαλέψουμε αυτές τις επιβουλές και για να καλλιεργήσουμε αντιθέτως μια πιο ολική ανθρώπινη επικοινωνία (πρβλ. ίδιο, 43) αποτελούμενη από «πραγματικές συναντήσεις» (ίδιο, 50), πρόσωπο με πρόσωπο.
Ας μην κουραζόμαστε να κάνουμε το καλό με ενεργή αγάπη προς τον πλησίον. Κατ’ αυτή την Τεσσαρακοστή, ας εφαρμόσουμε την ελεημοσύνη δίνοντας με χαρά (πρβλ. 2Κορ 9,7). Ο Θεός «που δίνει σπόρο στον σπορέα και ψωμί για τροφή» (2 Κορ 9,10), προβλέπει για τον καθέναν από μας όχι μόνο να έχουμε να τραφούμε, αλλά ακόμη και να μπορούμε να είμαστε γενναιόδωροι στο να κάνουμε το καλό προς τους άλλους. Εάν είναι αλήθεια ότι όλη η ζωή μας είναι καιρός για να σπείρουμε το καλό, ας επωφεληθούμε ιδιαίτερα κατ’ αυτή την Τεσσαρακοστή για να φροντίσουμε όποιον είναι κοντά μας, για να γίνουμε κοντινοί προς εκείνους τους αδελφούς και αδελφές που πληγώθηκαν στον δρόμο της ζωής (πρβλ. Λκ 10,25-37). Η Τεσσαρακοστή είναι ευνοϊκός καιρός για να αναζητήσουμε, και όχι να αποφύγουμε, όποιον βρίσκεται σε ανάγκη· για να καλέσουμε, και όχι να αγνοήσουμε, όποιον επιθυμεί να τον ακούσουμε και να του πούμε έναν καλό λόγο· για να επισκεφθούμε, και να μην εγκαταλείψουμε, όποιον υποφέρει από μοναξιά. Ας εφαρμόσουμε την έκκληση να ενεργούμε το καλό προς όλους, παίρνοντας χρόνο για να αγαπήσουμε τους πιο μικρούς και ανυπεράσπιστους, τους εγκαταλειμμένους και περιφρονημένους, όποιον πάσχει από μεροληψία και είναι περιθωριοποιημένος (πρβλ. Εγκ. Fratelli tutti, 193).
3. «ΑΝ ΔΕΝ ΑΠΟΚΑΝΟΥΜΕ, ΘΑ ΘΕΡΙΣΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ»
Η Τεσσαρακοστή μας θυμίζει κάθε χρόνο ότι «η αγάπη, η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη, δεν επιτυγχάνονται άπαξ διαπαντός· πρέπει να κατακτούνται κάθε μέρα» (ίδιο, 11). Ας ζητήσουμε λοιπόν από τον Θεό την υπομονητική σταθερότητα του γεωργού (πρβλ. Ιακ 5,7) για να μην κουραζόμαστε να κάνουμε το καλό, ένα βήμα κάθε φορά. Όποιος πέφτει, ας τείνει το χέρι προς τον Πατέρα, που πάντοτε μας ανασηκώνει. Όποιος νιώθει χαμένος, παραπλανημένος από τους δελεασμούς του πονηρού, ας μην καθυστερεί να επιστρέψει σ’ Εκείνον που «δίνει τη συγχώρεση πλούσια» (Ησ 55,7). Κατ’ αυτό τον καιρό μεταστροφής, βρίσκοντας στήριγμα στη χάρη του Θεού και στην κοινωνία της Εκκλησίας, ας μην κουραζόμαστε να σπέρνουμε το καλό. Η νηστεία προετοιμάζει το έδαφος, η προσευχή ποτίζει, η αγάπη γονιμοποιεί. Έχουμε τη βεβαιότητα με την πίστη ότι «αν δεν αποκάνουμε, θα θερίσουμε στον καιρό του» και ότι, με το δώρο της προσκαρτερίας, θα αποκτήσουμε τα αγαθά που μας έχουν δοθεί ως υπόσχεση (πρβλ. Εβ 10,36) για τη σωτηρία τη δική μας και του άλλου (πρβλ. 1 Τιμ 4,16). Εφαρμόζοντας την αδελφική αγάπη προς όλους, είμαστε ενωμένοι με τον Χριστό, που έδωσε τη ζωή του για μας (πρβλ. 2 Κορ 5,14-15) και προγευόμαστε τη χαρά της Βασιλείας των ουρανών, τότε που ο Θεός θα είναι «τα πάντα στους πάντες» (1 Κορ 15,28).
Η Αειπάρθενος Μαρία, από τα σπλάχνα της οποίας φύτρωσε ο Σωτήρας και η οποία τα φύλαγε όλα «μελετώντας τα στην καρδιά της» (Λκ 2,19) ας αποκτήσει για μας το δώρο της υπομονής και ας είναι κοντά μας με τη μητρική της παρουσία, ώστε αυτός ο καιρός μεταστροφής να φέρει καρπούς αιώνιας σωτηρίας.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης στο Λατερανό,
11 Νοεμβρίου 2021
Μνήμη του Αγ. Μαρτίνου Επισκόπου.
Φραγκίσκος
[1] Πρβλ. Άγ. Αυγουστίνος, Λόγος 243, 9,8· 270, 3·En. in Ps. 110,1.
[2] Πρβλ. Momento straordinario di preghiera in tempo di pandemia (27-3-2020).
[3] Πρβλ. Angelus 17-3-2013.