“HIC DE VIRGINE MARIA JESUS CHRISTUS NATUS EST”
Το πρεζέπιο, η χριστουγεννιάτικη δηλαδή φάτνη, είναι μία αναπαράσταση της γέννησης του Χριστού κι αποτελεί μία παράδοση που ξεκίνησε στην Ιταλία, κατά την περίοδο των μέσων χρόνων και πολύ γρήγορα αναπτύχθηκε σε όλον τον χριστιανικό κόσμο. Πηγή της αναπαράστασης αυτού του γεγονότος αποτελούν τα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά που ιδιαιτέρως περιγραφικά και με γλαφυρότητα ιστορούν τη γέννηση του Ιησού και το περιβάλλον μέσα στο οποίο πραγματοποιήθηκε.
Η αρχαιότερη αναπαράσταση της Θείας Γέννησης εντοπίζεται στις κατακόμβες της Αγίας Πρισκίλλας στη Ρώμη, όπου σε μία εξαιρετική τοιχογραφία του 3ου αιώνα εμφανίζεται η Παναγία να κρατά στα χέρια της το βρέφος Ιησού. Έκτοτε, ο εικονογραφικός αυτός τύπος αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα δημοφιλές θέμα για πολλούς ζωγράφους, αγιογράφους και γλύπτες, οι οποίοι διαμόρφωσαν, σταδιακά, την εικόνα της γέννησης στο σπήλαιο της Βηθλεέμ, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Σταθμό στην αναπαράσταση της Θείας Γέννησης, αποτέλεσε το 1223 η ιδέα του Αγίου Φραγκίσκου, να δημιουργήσει στην Ασίζη, με άδεια του Πάπα Ονωρίου του Γ’, μία ζωντανή αναπαράσταση του σπηλαίου της Βηθλεέμ (αρχικά χωρίς την παρουσία της Αγίας Οικογένειας) που προσέλκυσε το ενδιαφέρον εκατοντάδων ανθρώπων από τις γύρω περιοχές, που σαν νέοι βοσκοί και Μάγοι προσέρχονταν να προσκυνήσουν. Ήταν εκεί, στο Greccio, που ο Giotto, ο σπουδαίος προ-αναγεννησιακός καλλιτέχνης, ζωγράφισε το μνημειακό αυτό εκκλησιαστικό συγκρότημα με αντίστοιχες αναπαραστάσεις, που προκαλούν έως σήμερα το θαυμασμό των ιστορικών της τέχνης και όλων εκείνων που στέκονται προσκυνητές, κάτω από αυτές τις τοιχογραφίες θαυμάζοντάς τες.
Ο Άγιος Φραγκίσκος λοιπόν, ο Φτωχούλης του Θεού, θεωρείται ο εμπνευστής της όμορφης αυτής παράδοσης που επιβιώνει σε κάθε χριστιανικό σπίτι έως τις μέρες μας. Με την πάροδο των χρόνων, η φάτνη διακοσμήθηκε με νέα πρόσωπα και στοιχεία και ιδιαίτερα στην κεντρική Ιταλία, αποτέλεσε μία ιδιαίτερη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης που εμπλουτίζεται έως σήμερα με νέα μοτίβα και καινούργια χαρακτηριστικά. Όπως είναι φυσικό, σε κάθε ήπειρο, σε κάθε χώρα, τα πρόσωπα που αποτελούν τη Θεία αυτή αναπαράσταση δανείζονται τόσο τα φυλετικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου όσο και ποικίλα στοιχεία από την παράδοση και την ιστορία του.
Η φάτνη σε κάθε χριστιανικό ναό ή μοναχική κοινότητα «άνοιγε» συνήθως το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και διαρκούσε έως τα Θεοφάνεια, με την προσθήκη, στο σκηνικό αυτό, των τριών Μάγων που έρχονταν να προσκυνήσουν ή ακόμα πιο συχνά έως την εορτή της καντελόρας, της Υπαπαντής δηλαδή του Κυρίου στις 2 Φεβρουαρίου.
Η ιστορία της φάτνης έχει μία παλαιά και μεγάλη ιστορία, αντίστοιχη με αυτήν του σπηλαίου που σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε ο Χριστός, εκεί όπου σήμερα είναι χτισμένη η Βασιλική της Γέννησης. Οι διάδοχοι πάντως του Αγίου Φραγκίσκου, τα μοναχικά τάγματα που ακολούθησαν τον Κανονισμό του ήταν αυτά που φρόντισαν για τη διατήρηση αυτής της παράδοσης και δεν είναι τυχαίο ότι όπου υπάρχουν Φραγκισκανικές Μοναχικές Κοινότητες, εκεί τα Χριστούγεννα, στήνεται ένα περίτεχνο πρεζέπιο. Όταν μάλιστα το θέρος του 1907 οι Φραγκισκανές Αδελφές της Ιεράς Καρδίας του Ιησού από τη Μάλτα, συνοδευόμενες από την ιδρύτριά τους την Μητέρα Μαργαρίτα Ντε Μπρινκάτ, κατέπλευσαν στην Κέρκυρα, με σκοπό να συνδράμουν τις εκατοντάδες των μαλτεζοκερκυραίων που ζούσαν και εργάζονταν στο νησί, ένα από τα πρώτα τους μελήματα ήταν, τα Χριστούγεννα της ίδιας χρονιάς, να δημιουργήσουν μέσα στο παρεκκλήσιο τους, μία αναπαράσταση της Θείας Γέννησης. Οι μικρές γύψινες φιγούρες με τα ζωντανά χρώματα, τα πήλινα κτίρια της Βηθλεέμ, οι βοσκοί, τα ζωντανά στη στάνη και οι Μάγοι, κάτω από το φως των κεριών, προκάλεσαν το ζωηρό ενδιαφέρον όλων των πιστών της περιοχής, που έσπευσαν να θαυμάσουν αυτή τη νέα εικόνα και να προσευχηθούν μπροστά στο νεογέννητο Ιησού.
Έκτοτε η φάτνη των Μαλτέζων Καλογραιών, όπως είναι γνωστή στον τόπο μας, και της οποίας φωτογραφίες παρουσιάζουμε στο σημερινό αφιέρωμα, μεγάλωσε, εμπλουτίστηκε με δεκάδες επιπλέον μικροσκοπικές μορφές, ποτάμια, κτίρια, τείχη και μνημεία και καταλαμβάνει κάθε χρόνο ένα μεγάλο δωμάτιο στο χώρο της Μονής. Χιλιάδες κερκυραίοι, στο διάβα των τελευταίων εκατό και πλέον χρόνων έχουν περάσει από εκεί ή έχουν φέρει τα παιδιά τους, για να θαυμάσουν την αναπαράσταση εκείνου του ευλογημένου τόπου όπου 2020 χρόνια πριν, γεννήθηκε η ελπίδα.
Σ.Γ.
